Achteraf gezien had ik er veel meer over moeten praten.
Mijn oudere zus overleed op 6-jarige leeftijd aan kanker, ik was toen drie jaar oud. De pijn en het verdriet waren altijd ergens op de achtergrond aanwezig. Maar – waarschijnlijk om elkaar te beschermen – werd er niet vaak openlijk over gesproken. En nu ik ouder word en om verschillende redenen veel over rouw nadenk, realiseer ik me steeds meer wat het verlies voor mijn ouders moet hebben betekend.
Wat ik mij herinner
Ik herinner mij de stretcher in de kamer en ook mijn verbazing toen mijn zus een hard gekookt ei kreeg. Ik zag tot mijn verrassing dat de dooier een perfect bolletje was. Gek, dat zoiets je bij blijft.
Ook herinner ik me de ’tekeningen’ op Marina’s huid, die nodig waren voor de bestralingen.
Ik herinner me ook de ochtend waarop de geluiden in huis anders waren. Mijn moeder kwam me uit bed halen en vertelde dat Marina was overleden. Geen idee in welke bewoordingen en wat ik me daarbij voorstelde. Ik vroeg of ik mocht kijken. Maar dat mocht niet en mijn moeder heeft later meerdere malen verteld dat zij daar altijd spijt van heeft gehad…
En ik herinner me de gesloten gordijnen. Dat vond ik vreselijk en ik gluurde toch stiekem naar buiten.
Wat ik weet van ‘horen zeggen’
De uitvaart
De begrafenisondernemer kwam binnen met de woorden: ‘En, mevrouwtje, waar ligt uw man?’ En later trommelde hij met zijn hand op de kist terwijl er nog overlegd werd.
Mijn ouders waren vooruitstrevend en kozen voor crematie. Daarvoor moest het hele gezelschap van Vlaardingen naar Velsen. Op de terugweg kreeg de rouwauto een lekke band…
De kleine clown
De grootouders, tantes en ooms zaten na de uitvaart bedrukt in de kamer. Ik kwam terug van de buurvrouw, die op mij had gepast. Het verhaal vertelt dat ik een vrolijke show heb gegeven: een onbezorgde, onwetende peuter die haar grootouders en andere familieleden bezighoudt. Dat brak de spanning. Maar toen ik naar bed gebracht zou worden was de kamerdeur nog niet achter mij gesloten of ik vroeg waar Marina nu was….
‘U hebt mij toch nog?’
Toen mijn moeder eens huilend de bedden opmaakte, klom ik de trap op en zei: ‘Maar u hebt mij toch nog?’
Mijn oude tante
Mijn tante – de zus van mijn moeder – is nu 94 jaar oud en de nog enig overgeblevene die deze periode heeft meegemaakt. Zij was bij de bevalling van mijn zus (mijn vader was op zee) en ‘kraamde’ de eerste 10 dagen. Een jaar later kreeg zij haar eerste kind.
Toen Marina ziek werd, was dat ook voor haar heel verdrietig. Zij vertelde mij dat ze soms huilend in de trein zat van Dieren naar Vlaardingen (of terug) uit verdriet om haar zieke nichtje, haar bezorgde zus en uit angst voor haar eigen kinderen. Zo’n verlies treft natuurlijk niet alleen de ouders zelf, maar ook de kring er omheen. Dat dit zo’n impact heeft, realiseerde ik mij pas goed toen mijn tante dit vertelde.
Verschillende manieren van rouwen
Mijn vader was niet thuis toen Marina werd geboren en ontving pas een dag later een telegram. Toen haar einde naderde maakte hij korte reizen en bij het overlijden was hij er wel. Ruim een maand later vertrok hij alweer, naar zijn ‘gewone’ leven op zee, omringd door stoere mannen. Ik vraag mij af of en zo ja hoe hij daar heeft geworsteld met zijn verdriet?
Mijn moeder bleef achter met een hummel van drie jaar en een lege plek in huis. Brieven deden er soms meerdere weken over, e-mail en mobiele telefonie bestonden nog niet. Als mijn vader dan na vele maanden terugkwam, hoe konden ze elkaar dan nog vinden?
Verjaardag en sterfdag
Het bleven voor mijn moeder moeilijke dagen en met het klimmen der jaren leek dat wel erger te worden. Ik probeerde daar wel aandacht aan te besteden door contact te hebben, langs te gaan, iets te organiseren. Maar het bleef lastig. De sterfdag is 3 januari, dus ook de ‘Feestdagen’ waren sinds 1961 altijd beladen, want in die dagen naderde het einde.
Euthanasie
Omdat mijn ouders het lijden van mijn zus hebben meegemaakt, waren zij er al heel vroeg bij met het tekenen van een euthanasieverklaring. En ook ikzelf vulde er al in 1997 één in. Voor mijn ouders is deze, steeds verbeterde, opnieuw ondertekende en besproken verklaring heel nuttig geweest. Mijn vader overleed op 65-jarige leeftijd aan kanker, mijn moeder stierf – 94,5 jaar oud – aan een stapeling van ouderdomskwalen. Bij allebei was het afscheid waardig en op een zelfgekozen moment.
Een prachtige jeugd
Ondanks alles had ik een geweldige jeugd. Mijn moeder werd actief in vrijwilligerswerk bij het Nederlandse Rode Kruis en ik ging vaak mee. Dat was leuk en leerzaam.
Toen ik naar de padvinderij ging om meer leeftijdgenoten te ontmoeten en daar vele jaren actief bleef, was mijn moeder altijd bereid om te rijden naar zomerkampen en evenementen, om dasemblemen of trommelstokhoezen te naaien, gehandicapte padvindsters te vervoeren, de Scoutshop te beheren.
Zij steunde mij in alle handige en minder handige keuzes in mijn leven. We reisden veel samen en brachten ook samen tijd door aan boord bij kustreizen en eenmaal een lange reis.
Mijn vader speelde door zijn werk een veel minder belangrijke rol, want die was bijna altijd weg. En als hij thuis was, liet hij veel aan mijn moeder over. Die regelde het tenslotte altijd al.
Pas na zijn pensioen op 58-jarige leeftijd werd de band tussen hem en mij beter. Niet dat deze slecht was, er was alleen niet veel wat ons bond.
Maar nooit kwam het in mij op om eens te vragen hoe hij op het verlies van zijn dochter terugkeek.
Achteraf gezien…
Zo vergaat een groot deel van je leven terwijl je druk bent met werk en allerlei andere ‘belangrijke’ dingen. En dan zie je pas achteraf welke kansen je hebt gemist om meer te weten te komen. Dan had ik misschien meer begrip kunnen tonen. Maar ja… daarvoor is het nu te laat.
Mij rest nu niets anders dan met eerbied en respect alles wat er nog van mijn ouders is uit te zoeken en een goede bestemming te geven. Bij het uitzoeken komen heel veel mooie, boeiende, verdrietige en leuke herinneringen naar boven. Ik herbeleef ze met de kennis van nu en krijg hierdoor – met terugwerkende kracht – meer begrip voor mijn ouders en de keuzes die zij maakten.
Het is goed zo.
In iedere traan van verdriet,
glinstert een mooie herinnering
Deze blog verscheen ook – in het kader van Voluit leven met rouw en verlies op de site van Zorgdragers
Lees ook: Een leven weggegeven
Lees ook: Eerste blog.